[Opb. 7:9-17; Mt. 5:1-16]
Genade zij u en vrede. Amen.
De Bergrede. De belangrijkste toespraak van Jezus’ leven op aarde, ook de grondwet van het Koninkrijk Gods genoemd. In de Bergrede leert Jezus zijn toehoorders de traditionele wetten en regels opnieuw te bekijken, met wat afstand en een open blik. Sommige van zijn conclusies en herinterpretaties zullen velen aangesproken hebben, maar ook velen geshockeerd. De Bergrede zal dan ook een blauwdruk van Jezus’ eigen leven blijken.
Wat opvalt is dat dit onderwijs niet met onderwijs begint, maar met zegeningen, met zaligsprekingen. Het is dan ook geen bijbelstudie of een lezing; de Bergrede is een prediking, een verkondiging, een verkondiging over en voor het leven.
Deze zegeningen waar Jezus het vandaag over heeft, zijn zeer gekend. Lucas hoofdstuk 6 heeft vier zegeningen en vier waarschuwingen. Matteüs heeft acht zegeningen en is waarschijnlijk de gekendste versie en ook de meest geciteerde.
Wanneer Jezus zijn tijdgenoten toespreekt, doet hij dat in een specifieke tijdsgeest, op een specifieke plaats. Het is belangrijk dat in ons achterhoofd te houden wanneer we zijn boodschap voor onszelf trachten te distilleren.
De meesten van ons hebben geen joodse achtergrond. De meesten van ons vissen of jagen niet. De meesten van ons zijn niet op een boerderij grootgebracht. Wij zijn geen nomaden of vluchtelingen. Voor de de meesten van ons zijn oorlog en bezetting dingen die ergens anders gebeuren of in een andere tijd gebeurd zijn.
Dan is het geen wonder dat sommige van Jezus’ verhalen soms onbekend of bevreemdend overkomen, dat ze geen belletje doen rinkelen zoals bij zijn toehoorders van toen. Daarom dat een hervertelling of herinterpretatie van deze teksten voor een hedendaags publiek zo verhelderend en vruchtbaar kan zijn. Dat trachten we vandaag te doen. Onze ‘moderne zaligsprekingen’ vanochtend zijn deels gebaseerd op een preek van Marc Abernethy uit 2014.
Zalig en gezegend al wie sceptisch is en twijfels heeft, maar die toch voor debat en verwondering openstaat; al wie denkt -verkeerdelijk weliswaar- dat hij of zij niets te bieden heeft; al wie op school achterstond; al voor wie het einde van de maand een financiële strijd is of wie op straat woont,
Uw armoede zal de wereld nederigheid leren.
Wee u die een rigide en fundamentalistische godsdienst of politiek eist, maar tegelijkertijd de regels negeert als het u goed uitkomt, zonder naar de armen om te zien, en u de vreemdeling beticht en ieder die anders is veroordeelt.
Zalig en gezegend al voor wie de dood geen abstract concept is; al wie geen tranen meer overheeft; al wie geen tijd en luxe heeft om de dingen in het leven vanzelfsprekendheid te vinden; al voor wie isolatie en eenzaamheid een dagelijkse routine zijn.
U zal uw vreugde terugvinden.
Wee u die munt slaat uit de miserie van een ander, uit hun wanhoop, die fortuinen maakt van de machinerie van de dood, wiens onverzadigbare hebzucht en liefde voor geld de rechtstreekse oorzaak is van zo veel leed en diep verdriet.
Zalig en gezegend al wie genegeerd worden, wie zachtjes spreken, aardig en gewoontjes, onopvallend; wiens inzet voor dialoog niet wordt geapprecieerd; wie zonder stem, zonder vertegenwoordiging en zonder impact bestaat.
Uw Vader in de hemel heeft de haren op uw hoofd geteld.
Wee u die constant het voetlicht en de aandacht opzoekt, steeds opnieuw de voldoening van bejubeling en applaus nodig heeft, die als de dood bent voor anonimiteit, wiens tomeloze ambitie anderen niet eens in acht neemt.
Zalig en gezegend al wie valselijk wordt beschuldigd, wie geen respijt lijkt te krijgen, wie door de mazen van het sociale en legale net vallen, zonder daar schuld aan te hebben; al wie gelooft dat we beter moeten en kunnen doen voor toekomstige generaties.
U zal steun en vriendschap vinden.
Wee u die corrupt bent, die mensenlevens verhandelt, voor wie rechtvaardigheid, democratie en vrede lege begrippen blijven.
Zalig en gezegend al wie in zijn of haar leven al zoveel onverdiende genade heeft ontvangen dat u niet langer het onderscheid maakt tussen wie het wel en wie het niet verdient; al wie in zijn of haar leven zoveel vergeving heeft gekregen dat u het niet nodig acht om het onderscheid te maken of vergiffenis al dan niet terecht is; al wie de grote liefde en genade van God herkennen omdat ze haar belang echt vatten; al voor wie het leven geen quid pro quo is.
Uw ingesteldheid zal de wereld veranderen, zelfs al zullen we het niet meteen merken.
Wee u die ontkent dat anderen recht op genade hebben, recht op een nieuwe kans, die vergeving vanzelfsprekend vindt maar het anderen niet wil geven.
Zalig en gezegend zijn de creatievelingen, de onschuldigen, de optimisten, al wie verder kijkt dan zijn of haar neus lang is.
U maakt de wereld beter.
Wee u die teert op negativiteit en wrok.
Zalig en gezegend al wie werkt en vrijwilliger is voor het gemeenschappelijke goed, in vluchthuizen, soepkeukens en lobbygroepen; al wie niet langs de zijlijn blijft zitten, maar streeft voor waar hij of zij in gelooft, wie tijd en energie steekt in wat hij of zij belangrijk vindt.
U bent als vleugelloze engelen.
Wee u die het werk van anderen als het uwe opeist, die graag stookt en die van conflict geniet, die wraakzuchtig, hypocriet en agressief bent, die liever manipuleert, misleidt en de waarheid verdraait dan toegeeft dat anderen gelijk hebben en dat zij liefdevol en trouw handelen.
Zalig en gezegend al wie veracht worden om wie ze zijn, wie ze liefhebben, hun huidskleur, hun handicap, hun geslacht of hoeveel geld ze verdienen of niet; al wie een makkelijk doelwit is, wie op het werk of op school wordt gepest, wie elke dag wordt gedwongen om hun bestaan te rechtvaardigen.
God heeft u gezien, God weet wie u bent, God houdt van u.
Wee u, wee wij die pesten, stoken, vervolgen.
De zaligsprekingen of zegeningen zijn zowel Wet als Evangelie, zowel gebod als aanmoediging. Zij omvatten en vertegenwoordigen alles wat goed is in de mens en alles wat niet zo goed is.
Wij worden gevraagd om deze woorden ter harte te nemen, om deze zegeningen en waarschuwingen eigen te maken, te absorberen als het ware. Wij worden gevraagd om deze uit te dragen, te beleven, vrij en gezegend, in geloof aan God en liefde voor de naaste. Wij worden gevraagd om getuigen te zijn, martyrioi, martelaren maar dan zonder bloedvergieten. Wij worden gevraagd om ons licht te laten schijnen en levende belichamingen van de zegeningen te zijn.